11.12.2017
De ex-president van Zimbabwe, Robert Mugabe, heeft onderdak geboden aan kolonel Mengistu Haile Mariam, die in Ethiopië is veroordeeld wegens genocide. Het vertrek van Mugabe heeft de hoop gewekt dat Haile Mariam zou kunnen worden uitgeleverd, maar dit is allemaal nog onzeker.
In een zet die de wereld verbijsterde, hebben de verdedigingstroepen van Zimbabwe president Robert Mugabe op 21 november 2017 van de macht verdreven, waarmee een einde kwam aan zijn 37 jaar durende bewind van een sterke man. Toen zijn opvolger, Emmerson Mnangagwa, drie dagen later aantrad, begon een nieuw hoofdstuk voor het land.
Majoor-generaal SB Moyo, de logistieke stafchef van het land, zei dat de overgang tot doel had een einde te maken aan het sociale en economische lijden en misdadigers voor het gerecht te brengen. De zich voltrekkende machtswisseling met haar belofte van verandering heeft niet alleen Zimbabwanen, maar ook andere Afrikanen hoop gebracht.
Een van die hoop is dat de voormalige marxistisch gezinde leider van Ethiopië, kolonel Mengistu Haile Mariam, eindelijk voor het gerecht kan worden gebracht. Mugabe gaf Haile Mariam een verblijfsvergunning nadat deze in 1991 Ethiopië was ontvlucht. Zijn motief om Haile Mariam onderdak te verlenen zou zijn geweest de Ethiopische ex-leider in staat te stellen de Zimbabwanen op te leiden en te bewapenen tijdens hun bevrijdingsstrijd in de jaren zeventig.
In een campagne gericht op het onderdrukken van politieke dissidenten, die de “Rode Terreur” zou worden genoemd, zou Mengistu’s regering naar schatting een half miljoen mensen hebben vermoord, waaronder de laatste keizer van Ethiopië, Haile Selassie.
Nadat het Ethiopische Democratische Volksrevolutiefront (EPRDF) aan de macht kwam, veroordeelde een rechtbank Mengistu bij verstek tot levenslange gevangenisstraf. Hoewel de Ethiopische regering in 2006 om zijn uitlevering verzocht, weigerde Mugabe naar verluidt de ex-leider uit te leveren, die destijds zijn adviseur voor Ethiopische veiligheidszaken was.
Sociale media hopen op repatriëring
Sociale media-gebruikers in Ethiopië hebben de laatste tijd vragen gesteld over het lot van de 80-jarige Mengistu nu Mugabe er niet meer is.
Anderen eisten al snel de gedwongen repatriëring van Mengistu naar Ethiopië, waar hij hopelijk voor de rechter kan verschijnen. Maar dergelijke eisen, ook al zijn ze oprecht, lijken soms vermengd met sarcasme.
Een tweet met de naam Zirak Asfaw feliciteert Mnangagwa met de vreedzame machtsovergang en pleit: “Denk alstublieft aan de moeders van #Ethiopië die nog steeds wachten op gerechtigheid: lever #Mengistu Hailemariam uit.”
Een andere Twitter-gebruiker onder de naam Deki sawa ging verder en drong er bij de Zimbabwanen op aan: “Als #Zimbabwanen het soort rechtvaardigheidsminnende mensen zijn die ze beweren te zijn, is het tijd om druk uit te oefenen op hun regering om de #genocidale #Ethiopische #dictator #MengistuHaileMariam uit te leveren…”
Onder degenen die meewerkten was Awol Kassim Allo, een assistent-professor in de rechten aan de London School of Economics, die ook vroeg wat er zou gebeuren met Haile Mariam.
‘Dwindling appetite’ for obtaining justice
Tijdens DW zei Allo dat staten asiel kunnen verlenen aan elk individu dat zij kiezen, maar dat dit niet betekent dat hun acties niet in strijd zijn met internationale verplichtingen. Hij merkte op dat gastlanden vaak een gebrek aan politieke wil toonden en het internationale recht door de vingers zagen, wat uitlevering bemoeilijkte.
Allo wist ook niet zeker of de twee landen een uitleveringsverdrag hadden ondertekend en betwijfelde of de huidige regering in Zimbabwe zoiets zou doen.
“Ik denk dat wat mensen vergeten,” zei Allo, is dat “het nog steeds dezelfde partij is die Zimbabwe regeert, nog steeds dezelfde personen die zeer veel deel uitmaakten van Mugabe’s inner circle die de regering controleren.”
Yacob Hailemariam, advocaat in de Ethiopische hoofdstad Addis Abeba en voormalig hoofdaanklager bij het Internationaal Straftribunaal voor Rwanda, stelt van zijn kant dat de Ethiopische regering geen serieuze eis heeft gesteld voor de uitlevering van Mengistu. Hailemariam beweert ook dat de autoriteiten in Harare “hem nog steeds dank verschuldigd zijn voor de bevrijding van Zimbabwe”.
Alhoewel Mengistu Haile Mariam in 2006 bij verstek werd berecht, samen met 73 hoge Derg, ook bekend als “commissie”-functionarissen, hebben slachtoffers en andere mensen die bij de zaak betrokken zijn, beweerd dat de EPRDF niet veel druk op Zimbabwe heeft uitgeoefend om te helpen Mengistu voor het gerecht te brengen.
Allo beweert dat de aanvankelijke stap van de EPRDF om deze functionarissen naar de rechtszaal te brengen louter om politieke redenen was, zoals om te proberen internationale legitimiteit als land te verkrijgen en om publiekelijk te laten zien dat zij vastbesloten was een einde te maken aan onterechte straffeloosheid en ervoor te zorgen dat misdadigers ter verantwoording zouden worden geroepen.
“Ik denk dat er vandaag niet dezelfde eetlust is als in de jaren negentig,” voegde Allo eraan toe.
Mengistu’s ontkenning
Mengistu is geciteerd als iemand die heeft gezegd dat hij “nog nooit een vlieg” heeft gedood, laat staan een mens, en dat de misdaden waarvan hij wordt beschuldigd “allemaal leugens zijn van mijn vijanden.”
“Hij hoeft geen vlieg te hebben gedood,” zegt de advocaat Yacob Hailemaraim, “maar hij was een instrument in het bevelen van veel van deze moorden. Hij was verantwoordelijk. Hij wist dat deze moorden plaatsvonden.”
Yacob Hailemaraim, 73, die destijds voor vervolging naar Kenia vluchtte, herinnert zich het tijdperk van de Derg als “het meest afschuwelijke dat het land heeft moeten doormaken.” Hailemaraim zei dat hij veel vrienden had verloren en beschuldigde Haile Mariam ervan “zelf verschillende mensen te hebben vermoord”.
“Als het geen gruweldaad is, wat is dan een gruweldaad?” vraagt Allo.
Politieke en juridische analisten trekken een zeer dunne lijn tussen het EPRDF- en Derg-regime wat betreft hun respectieve staat van dienst op het gebied van de mensenrechten: De EPRDF, die nu al meer dan een kwart eeuw aan de macht is, wordt ook beschuldigd van oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid.
“Zoals is gebleken, is de Ethiopische regering zelf extreem autoritair en repressief geworden, bijna op dezelfde manier als de vorige regering,” merkt Allo op.
“Amerika was niet behulpzaam toen Somalië oorlog voerde tegen Ethiopië, dus ging de Derg gewoon in de handen van de Sovjet-Unie,” zegt Abebe Hailu die rechten studeerde tijdens de studentenbeweging die de ondergang van de keizer inluidde. In de jaren zestig studeerden veel Ethiopische studenten in het Westen, waar ze in aanraking kwamen met marxistisch geïnspireerde bewegingen voordat ze naar Ethiopië terugkeerden.
De Sovjetleiders geloofden dat Ethiopië hun Afrikaanse socialistische bolwerk kon worden, terwijl ze met de Verenigde Staten wedijverden om invloed en controle op het continent. De Hoorn van Afrika, waarin Ethiopië ligt, was van bijzonder belang voor de Sovjet-Unie vanwege de nabijheid van het cruciale scheepvaartkanaal, vooral voor olietankers die de Rode Zee en de Indische Oceaan met elkaar verbinden.
Ethiopië kreeg ook te maken met rebellen die Eritrese onafhankelijkheid nastreefden in het noorden. Wanhopig op zoek naar wapens omarmde Mengistu Haile Mariam, de leider van de Derg, de marxistisch-leninistische ideologie om Moskou tevreden te houden. De groeiende militaire macht van Ethiopië marcheerde over het Plein van de Revolutie in Addis Abeba. Maar de Ethiopiërs, die genoeg hadden van de communistische retoriek, waren het niet eens over hoe de revolutie moest verlopen. Bloedvergieten volgde.
Een standbeeld van drie rouwende vrouwen staat buiten het “Rode Terreur” Martelaren Herdenkingsmuseum naast het huidige Meskal Plein, het voormalige Revolutie Plein. In 1976 gooide Mengistu tijdens een toespraak op het plein op theatrale wijze een met bloed gevulde fles op de grond, waarmee hij een campagne startte die tienduizenden mensen doodde die ervan werden beschuldigd anti-revolutionair te zijn.
Het museum vertelt over een propagandacampagne van de Derg om de keizer in diskrediet te brengen voor zijn uitbundige 80e verjaardagsfeest terwijl veel Ethiopiërs verhongerden tijdens de hongersnood in 1973. Maar de Derg maakte een soortgelijke fout in 1984, toen hij de 10e verjaardag van de revolutie vierde met een peperduur feest terwijl het land opnieuw een enorme hongersnood beleefde, wat de anti-Derg gevoelens en de oppositie aanwakkerde.
“Binnen een jaar na mijn afstuderen aan de rechtenfaculteit waren zes van mijn klasgenoten geëxecuteerd,” zegt Abebe. Tussen eind 1976 en eind 1978 beleefde Ethiopië twee bijzonder gruwelijke jaren, waarin een gewapende strijd woedde tussen de Derg en oppositionele krachten. De Derg richtte zich vooral op jonge professionals en universiteitsstudenten. Willekeurige arrestaties, folteringen en standrechtelijke executies werden de norm.
Een aantal van de muren van het museum zijn beplakt met foto’s van sommigen die tijdens het bewind van de Derg zijn gedood. “Het hoort bij die marxistisch-leninistische ideologie dat je jezelf progressief vindt en anderen conservatief, dus dan schiet je maar,” zegt Abebe. “De militaire dictatuur gebruikte die ideologie gewoon om hun eigen beleid te bevorderen, om in naam van de ideologie aan de macht te blijven.”
Mengistu was slechts een middenrangsofficier toen de Derg aan de macht kwam. Maar hij manoeuvreerde zich achter de schermen als een machiavelli-man en door een reeks zuiveringen van andere legerofficieren ontpopte hij zich als de onbetwiste meester van de bloedige junta. In mei 1991, voordat de tanks van de rebellen Addis Abeba bereikten, ontsnapte Mengistu naar Zimbabwe. Hij woont daar nog steeds.
Het voormalige Plein van de Revolutie bruist nu van de commercie nu Ethiopië een meer kapitalistisch pad volgt. Het podium waar Mengistu toespraken hield, ligt ingeklemd naast het nieuwe Light Rail-netwerk van de stad. Van het communistische verleden van Ethiopië is weinig meer over, afgezien van pijnlijke herinneringen. “In mijn leven heb ik gezien dat er ergere dingen kunnen gebeuren dan je denkt,” zegt een man die ooit verwikkeld was in de revolutie van 1974 in Ethiopië.